Urfalı'nın kuşu olaydım!

Urfa ve Urfalı için nasıl ki çikifte çok önemlidir ve vazgeçilmezdir işte kuş da ikinci vazgeçilmezdir. Yani kuşların sosyal hayattaki yeri çikifteden sonra gelir. Biri her daim sofrada ise diğeri de damdadır, gökyüzündedir. Onları uçarken izlemek Urfalı için anlatılmaz bir mutluluktur.

"Her Urfalı endamlı ve mağrur bir yaratık olan güvercini canı gibi sever, besler, süsler, takılar takar ve kendini ona bağlar" diyor Sabri Kürkçüoğlu ve Urfalı'nın bu zevkine "merak" dediğini anlatıyor.

Urfalı kuşlarına gözü gibi bakar ve kendisinden başka da bakan olsun istemez. Zaten yan bakan olunca çok kavgalar yaşamış çok kalpler kırmıştır.

Şimdi isterseniz artık Urfa sosyal yaşamının vazgeçilmezi olan ve sayıları 25 bin olarak ifade edilen bu kuşların beslenme, uçurma, sınıflandırma işine bir göz atalım.

Aşağıda okuyacaklarınız bir derlemedir ve internetten alınmıştır. Az biraz kuşlarla ta çocukluğundan beri uzaktan da olsa haşir neşir olan biri olarak bizce de kabul görmüştür. Urfalı kuşlarını nasıl besler, nasıl uçurur ve türleri, çeşitleri hangileridir gelin bir göz atalım.

Kuş uçurmak için damların uygun olması çok önemlidir. Kuşları damdan havaya kaldırıp uçurmaya yarayan uzun bir sırık vardır. Bu sırığın ucunda bir "çapıt" (bez) bağlıdır. Kuşları damdan kaldırma bu sırığın sallanmasıyla olur.

Kuşlar gelenek olarak sabah ve ikindi zamanı olmak üzere günde iki defa uçurulur. Uçurulan "köme"ler (çoğunluğu erkek kuşlardan meydana gelen kuş topluluğu) damın etrafında uzak mesafeli daireler çizerek uçar. Bunun sağlanması sırık ve ıslıkla olur. Kuşçu, kömeyi dama geri çağırırken bu işi ıslık çalarak ve dişi kuşu göstererek yapar. Kuş uçurma saatlerinde şehrin üstü kuşla dolar, havada kömeler birbirlerinin içinden geçerler. Kayıp vermeden evine dönen kuş kömeleri evine bağlı, sadık ve "yavuz kuşlar"dır. Kuşçu, başka kömeden bazı kuşları kendi kuşları arasına katar ve onu yakalarsa o günkü kârı o olur. Kuşçuların bu konudaki son sözleri: "Kuş tutulunca verilmez"dir. Bu tutulan kuşa "garip" denir. Bir müddet dişi bir kuş ile yan yana konur ve yeni yerine alıştırılır. Kuşçu, yakaladığı kuşu; ya eski sahibine verir ya da kendine alıkoyar. Yakalanan kuşun sahibi, kuşundan vazgeçmek istemiyorsa, gelip yakalayandan para ile geri almak ister. Bazen de kuşun sahibi gelip almazsa, kuşçu bu kuşu satmak için kuşçu kahvelerine götürüp orada satar. Bazen de kuşlar değişikle geri alınır. Birkaç kuşçu aralarında "said" denen bir anlaşma yapar. Bu anlaşmaya göre bir kuşçu, diğerinin kuşunu yakaladığında geri vermez. Ancak tuttuğu kuşa kuşçular arasında bir fiyat biçilir. Kuşun esas sahibi bu fiyatı ödeyince kuşunu geri alabilir. Kuş çeşitleri ve türleri:

 Ev Kuşları:

Bu kuşlar kapısı açık bir kafeste veya evin yüksekçe ve açık bir kuş takasında (pencere) beslenir. Bunlar evcil kuşlardır. Eve alışınca hiçbir tarafa gitmezler. Bu kuşların başlıcaları; Angut, Çiçi, Karagöz ve Kumru'dur.
Kafes Kuşları: Kafeste beslenen, evcil olmayan kuşlardır. Bunlar; Yâkerim Kuşu ve Hâkkuran Kuşu'dur.

Evlere Alışmış Yabani Kuşlar: Bu kuşlar evlerin muhtelif bölümlerinde, çatı üstü, çatı arası ve kuş takalarında yaşarlar. Evcil olmayıp evlere alışmış kuşlardır. Bunlar Qit (Güvercin) ve Yusubututan Kuşudur.

Halis Kuşlar (Köme Kuşlar): Bu kuşlar evcil ve eğitilmiş olup uçurulabilen kıymetli türden kuşlardır. Takla vurmazlar, düz uçarlar ve tumansızdırlar (ayaklarında tüy yoktur). Bu kuşların erkek olanları (bölük) ayrı matarda (kafes) beslenir ve yetiştirilir. Bölük kuşların yanında dişi kuş bulunmaz, çünkü kuşçu gereken eğitimi veremez.
Halis Kuşların çeşitleri:

Mısırlılar, Kuzerler, Fitilliler, Nakışlılar (Yazılı), Amberli, Kınıfırlı, Kuyrak, Perçemli, Aynalı, Şarabı, Devriş Aliler, Cübbeliler, Abalı, Zeytuni, Mevrendi, Lemsavey, Kırktelli, Şıhşelli, Şamı, Zırhlı, Karalı, Tağlit, Şekerli, Şafrakaragöz, Killo, Gez, Ehles, Şafra, Arans (Keşpir), Baş, Üveys, Balina, İsrail, Macar, Hollanda, İspir, Müsevved ve Alacalar'dır.

5. Yapşan Kuşlar: Halis kuşlardan farklı tarafı ayaklarının tumanlı (tüylü) oluşu ve takla atmasıdır. Çeşitleri: Siyah Yapşan, Gök Yapşan, Beyaz Yapşan, Hume, Miski, Yandı Döndü, Çakmaklı, Sarıboz, Kırmızıboz, Kula, Kürenk ve Musullu'dur